Đi Đại Tiện Ra Máu (Tiện Huyết)

Là máu ra đường đại tiện khi đi đại tiện hoặc trước phân , hoặc sau phân hoặc ra máu đơn thuần đều gọi là “tiện huyết”. Sách Kim quỹ yếu lược chỉ ra: viễn huyết và cận huyết. Sách Cảnh nhạc toàn thư nói: “Huyết ra sau là viễn, hoặc tại tiểu tràng, hoăc tai vi. Lại nói “Huyết ra trước là cận, hoặc ở đại tràng hoặc ở cuối đại tràng”. Người sau lại căn cứ vào huyết sắc mà chia trong đục để quy loại là tràng phong hay tạng độc. Sách Chính trị yếu quyết nói: Huyết trong sắc đỏ tươi là tràng phong, huyết đục sắc thâm là tạng độc, đi đại tiện phân đen cũng là viễn huyết, cần bao quát phân tích kỹ để xác định phương pháp điều trị.

Bệnh này phần nhiều do tỳ hư không nhiếp huyết hoặc thấp nhiệt dồn xuống đại tràng gây tổn thương mạch lạc, phép chữa là ích khí bổ tỳ thanh thấp hoá trọc. Bệnh này có mấy thể loại như sau:

A )Xuất huyết do  Tỳ vị hư hàn:

- Chủ chứng: huyết thâm tím, bụng lâm râm đau, ưa ăn uống nóng, người mệt mỏi, biếng nói, đại tiện lỏng, sắc mặt nhợt, lưỡi nhợt, mạch tế.

- Phân tích: tỳ vị hư hàn, trung khí yếu, tỳ không giữ được huyết nên huyết tràn ra đại tràng thành tiện huyết, sắc thâm tím thậm chí là đen là khí hư lạnh nên bụng lâm râm đau, thích ăn uống nóng, mặt nhợt, mỏi, biếng nói, đều là do tỳ dương hư nhược, khí huyết suy yếu.

- Phép chữa: Kiện tỳ ôn trung.

- Bài thuốc:

 HOÀNG THỔ THANG gia giảm:

(Trương trọng cảnh)

A giao         12g

Bạch truật   12g

Cam thảo      6g

Địa hoàng    20g

Hoàng cầm  12g

Hoàng thổ    20g

Phụ tử            6g

Cách dùng: sắc uống.

Tác dụng: ôn kinh nhiếp huyết, trị nôn ra máu, chảy máu mũi, băng huyết, kiết lỵ.

Trong bài dùng đất lòng bết, bạch truật, phụ tử để ôn dương kiện tỳ, A giao, thục địa để dưỡng âm, hoàng cầm đắng lạnh có tác dụng khởi phản, cam thảo hoà trung, gia thêm địa du, hoè hoa để chỉ huyết. Nếu ra huyết lâu ngày không khỏi, lòi dom đó là khí hư hạ hảm, Nên dùng BÀI Bổ TRUNG ÍCH KHÍ THANG gia giảm có vị: Nhân sâm, hoàng kỳ, bạch truật, cam thảo, đương quy, trần bì, thăng ma, sài hồ.

và bài QUY TỲ THANG để dẫn huyết về kinh.

b) Xuất huyết do Thấp nhiệt huân chung (nung nấu)

- Chủ chứng: Huyết màu tươi đỏ, huyết ra trước phân, đại tiện đi khó, rêu lưỡi vàng, mạch nhu sác.

- Phân tích: Do uống rượu nhiều và ăn nhiều các thứ cay nóng, thấp nhiệt chứa lâu ở tràng vị, dồn xuống đại tràng, nung đốt mạch lạc phần âm, nên sắc huyết đỏ tươi, khí cơ không điều hoà nên đại tiện khó, miệng đắng, rêu lưỡi vàng, mạch nhu sác là biểu tượng của thấp nhiệt nung nấu.

- Phép chữa: Trừ thấp hoà đinh, thanh nhiệt chỉ huyết.

- Bài thuốc sau:

XÍCH TIỂU ĐẬU ĐƯƠNG QUY TÁN  gia giảm:

(Kim Quỹ Yếu Lược)

Thành phần: 
Xích tiểu đậu
Đương quy
(Lượng bằng nhau).
Cách dùng: Tán bột mịn, mỗi lần uống 8 - 12g với nước sôi nguội hoặc gia thêm giấm.
Tác dụng: Hòa huyết, trừ thấp. Trị: Chứng đại tiện ra máu sau phân, hoặc trong phân có máu.  Hợp với bài Địa du tán  gia giảm.Địa du tán: Địa du, Thuyên thảo căn đều 10g, Hoàng cầm 6g, Hoàng liên 3g, Phục linh 10g, Sơn chi 6g sắc uống hoặc làm thuốc tán trị tiêu có máu.

Nếu huyết ra như xối, lưỡi đỏ, mạch sác thì gọi là trang phong hay là trĩ huyết, dùng bài:

HOA HÒE TÁN

(Bản sự phương )

Thành phần:

Hoa Hòe sao      12g

Kinh giới tuệ     12g (sao đen)

Trắc bá diệp sao 12g

Chỉ xác sao        12g

Cách dùng: Tán bột mịn trộn đều mỗi lần uống 8g với nước sôi nguội hoặc nước cơm. Có thể dùng làm thuốc thang tùy bệnh tình gia giảm kết hợp với các vị thuốc khác.

Tác dụng: Thanh tràng chỉ huyết, sơ phong hành khí.

Giải thích bài thuốc:

+Hoa Hòe thang chủ yếu trị chứng Trường phong tạng độc ( đại tiện ra máu đỏ đen) do phong nhiệt hoặc thấp nhiệt ứ trệ tại huyết phần của trường vị gây nên. Trong bài:

+Hoa Hòe thanh thấp nhiệt lương huyết chỉ huyết là chủ dược.

+Trắc bá diệp lương huyết chỉ huyết.

+Kinh giới tuệ lý huyết sơ phong.

+Chỉ huyết hành khí để thông lợi đại tràng.